Ώρα Μηδέν για την Ευρωπαϊκή Άμυνα και Ασφάλεια

Γράφει ο Δρ. Κωνσταντίνος Π. Μπαλωμένος, Πολιτικός Επιστήμονας – Διεθνολόγος, πρώην Γενικός Διευθυντής στη Γενική Διεύθυνση Πολιτικής Εθνικής Άμυνας και Διεθνών Σχέσεων (ΓΔΠΕΑΔΣ) του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ).

Η Νέα Πραγματικότητα της Ευρωπαϊκής Άμυνας

Η άμυνα, η ασφάλεια, και η προστασία της εδαφικής ακεραιότητας, καθώς και της ανεξαρτησίας των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), παραμένει η κυρίως εθνική υποχρέωση. Ωστόσο, το ζήτημα της Ευρωπαϊκής Άμυνας και Ασφάλειας έχει αναδειχθεί σε κύριο θέμα στις συζητήσεις των ηγετών της Ε.Ε.

Αυτή η αλλαγή κατεύθυνσης οφείλεται σε μια σειρά παραγόντων:

• Η αποσταθεροποίηση της ευρωπαϊκής τάξης ασφάλειας, ως αποτέλεσμα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.
• Η νέα στρατηγική απόφαση των ΗΠΑ να περιορίσουν τη συμμετοχή τους στην αμυντική συμμαχία, η οποία διασφαλίζει την ειρήνη στην Ευρώπη για περισσότερες από οκτώ δεκαετίες.
• Η συνειδητοποίηση εκ μέρους των Ευρωπαίων ηγετών ότι η οικονομική δύναμη της Ε.Ε. δεν είναι αρκετή για την αντιμετώπιση εξωτερικών προκλήσεων ασφαλείας, όπως και οι τρέχουσες γεωπολιτικές εξελίξεις στο διεθνές σύστημα.

Στο πλαίσιο αυτό, μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, οι ηγέτες της Ε.Ε. ανέλαβαν σημαντικές πρωτοβουλίες για τη διαμόρφωση μιας κοινής Ευρωπαϊκής Άμυνας και Ασφάλειας, όπως:

• Στρατηγική Πυξίδα (Strategic Compass)
• Ευρωπαϊκή Βιομηχανική Στρατηγική στον τομέα της άμυνας (European Defence Industrial Strategy-EDIS)
• Στρατηγική Ατζέντα 2024-2029

Από τις πιο σημαντικές εξελίξεις είναι η έκδοση της Λευκής Βίβλου για την Άμυνα και η απόφαση για το σχέδιο επανεξοπλισμού της Ευρώπης, ύψους 800 δισ. ευρώ. Σε όλες αυτές τις πρωτοβουλίες, καθοριστικός ήταν ο ρόλος της Ελλάδας, με πολλές εθνικές θέσεις να δικαιώνονται.

Η Συμβολή της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Άμυνα

Η παρέμβαση του Έλληνα Πρωθυπουργού, κ. Κυριάκου Μητσοτάκη, σχετικά με τη «Στρατηγική Αυτονομία» της Ε.Ε., έχει αποδειχθεί ουσιαστική. Αυτή αποβλέπει στη μετατροπή της Ευρώπης σε αξιόπιστο πάροχο ασφάλειας, στην ενίσχυση της αυτονομίας της στην ανάπτυξη στρατιωτικών δυνατοτήτων και στην ικανότητά της να διαχειρίζεται απειλές.

Ο κ. Μητσοτάκης, ως πρωτοπόρος Ευρωπαίος ηγέτης, έχει υπογραμμίσει ότι η στρατηγική αυτονομίας δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς επίδραση στην ευρωπαϊκή άμυνα και την υποστήριξη της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.

Στο πλαίσιο αυτό, ο Έλληνας Πρωθυπουργός και ο Πολωνός ομόλογός του, κ. Τούσκ, απέστειλαν επιστολή στην Πρόεδρο της Κομισιόν, κα. Φον ντερ Λάϊεν, ζητώντας τη δημιουργία κοινής αεράμυνας στην Ευρώπη με κοινοτική χρηματοδότηση.

Κατά την τελευταία Σύνοδο Κορυφής στις 19 Δεκεμβρίου 2024, ο κ. Μητσοτάκης δήλωσε ότι οι χώρες της Ε.Ε. πρέπει να αναλάβουν επιτέλους την ευθύνη της οργάνωσης της άμυνάς τους, επισημαίνοντας την ανάγκη πολιτικής αφύπνισης μέσα από τη διάθεση ευρωπαϊκών πόρων και τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Αμυντικού Ταμείου.

Νέες Ευκαιρίες και Προκλήσεις

Kαθώς πλησιάζει η έκτακτη Σύνοδος της Ε.Ε. στις 3 Φεβρουαρίου 2025, ο Έλληνας Πρωθυπουργός καλεί τα κράτη μέλη να υποστηρίξουν τις προτάσεις για αύξηση των αμυντικών δαπανών και τη δημιουργία νέου ευρωπαϊκού ταμείου ύψους 100 δισ. ευρώ, που θα επιτρέψει τη χρηματοδότηση των κοινών αμυντικών δαπανών.

Παρά τις παραπάνω θετικές εξελίξεις, πολλοί ανακριτές των υποθέσεων αναφέρουν ότι η πρόσφατη Λευκή Βίβλος για την Άμυνα δικαίωσε πλήρως τις ελληνικές θέσεις, με αξιοσημείωτα στοιχεία όπως:

• Δημιουργία κοινού ευρωπαϊκού ταμείου 150 δισ. ευρώ για κοινές αμυντικές προμήθειες, ισχύουσας μόνο για χώρες εντός Ε.Ε.
• Η Εθνική Ρήτρα Διαφυγής επιτρέπει στους κράτη μέλη να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες έως 1,5% του ΑΕΠ για τέσσερα χρόνια.
• Προώθηση Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης με έμφαση στη συνεργασία εντός Ε.Ε.
• Αποκλεισμός εμπλοκής της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άμυνα.

Επιπλέον, οι νέες εξελίξεις αναμένονται να ενισχύσουν την ελληνική αμυντική βιομηχανία και να οδηγήσουν στην γεωπολιτική αναβάθμιση της Ελλάδας ως κεντρικό σημείο στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας.

Ωστόσο, όλ’ αυτά τα μέτρα δεν επαρκούν από μόνες τους για την ενίσχυση της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ). Αρμόζει να εξεταστεί εάν οι Ευρωπαίοι ηγέτες διαθέτουν στρατηγική για την ανάπτυξη μίας ρεαλιστικής ΚΠΑΑ, ικανής να αντιμετωπίσει τις απειλές ασφαλείας και να διασφαλίσει την ειρήνη και ασφάλεια των πολιτών τους.

Η διαμάχη στοιχεία από καταθέσεις και αναλύσεις αναδεικνύει το μακρύ δρόμο που υπάρχει για την πλήρη επίτευξη του στόχου αυτού. Σημαντικές προκλήσεις αναμένουν τα κράτη μέλη της Ε.Ε. πέρα από τις ευρείες συζητήσεις που ενδέχεται να προκύψουν σε εθνικό και διπλωματικό επίπεδο.

Οι διαφορές στα εθνικά συμφέροντα και οι προσεγγίσεις ανάλογα με τις διμερείς σχέσεις οδηγούν σε κενά και προβλήματα ενότητας και αλληλεγγύης στην Ε.Ε. Όπως επισημαίνεται στη νέα Λευκή Βίβλο για την Άμυνα, οι αναφορές για τη Ρωσία ως κύρια απειλή, παραβλέπουν πιθανές απειλές από τον νότο της Ευρώπης, αναδεικνύοντας τις γεωπολιτικές συνθήκες ασφαλείας.

Προοπτικές και Προβληματισμοί

Καθώς οι ευρωπαίοι ηγέτες σχεδιάζουν το μέλλον της ΚΠΑΑ, η Ελλάδα ως χώρα που συμμετέχει ενεργά σε αυτό τον τομέα έχει μοναδική ευκαιρία. Η υπευθυνότητα της να σχεδιάσει και να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις σχετικά με στρατηγικά ζητήματα μπορεί να οδηγήσει σε ουσιαστική πρόοδο στο πεδίο της ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας.

Είναι επιτακτική ανάγκη η Ελλάδα να επιδείξει πρωτοβουλίες που να εδραιώνουν την ευρωπαϊκή συνοχή και την αλληλεγγύη στις αμυντικές υποχρεώσεις των κρατών μελών. Με σημαντική συμμετοχή και στρατηγική σκέψη, η Ελλάδα μπορεί να συνεισφέρει καθοριστικά στην αναγέννηση της ΚΠΑΑ και να προασπίσει τα εθνικά συμφέροντα και την εθνική ασφάλεια.